Przyczyny powstawania żylaków są najczęściej uwarunkowane genetycznie. Osłabienie ściany naczyń żylnych jest spowodowane nieprawidłową budową i proporcja białek, które wchodzą w jej skład. Takie osłabione naczynie ma tendencję do poszerzania się. Tym samym zastawki, które w żyłach powinny zapobiegać cofaniu się krwi czyli tzw. refluksowi, oddalają się od siebie i tracą szczelność. Nagromadzenie się krwi w łożysku naczyniowym doprowadza do wzrostu ciśnienia żylnego, które jeszcze bardziej poszerza osłabione naczynia. Te nadmiernie poszerzone żyły to właśnie żylaki.
Początkowo pacjenci uważają poszerzone żyły za defekt kosmetyczny ale z czasem niewydolność żylna może spowodować poważne problemy zdrowotne. Nadmiar krwi w żyłach może prowadzić do obrzęku tkanki podskórnej a w spuchniętych nogach często rozwijają się stany zapalne, które mogą doprowadzić do powstania trudno gojących się ran, zwanych owrzodzeniami żylnymi. Z kolei zastój krwi w poszerzonych naczyniach może doprowadzić do pojawienia się zakrzepicy, czyli zakrzepów krwi powodujących niedrożność naczyń.
Z uwagi na to, że przyczyny powstawania żylaków mają podłoże genetyczne nie istnieje stuprocentowa metoda profilaktyki a większość polecanych sposobów może co najwyżej opóźnić pojawianie się objawów choroby. Leczenie farmakologiczne jest z kolei nieskuteczne a większość „leków na żylaki” to suplementy diety. Leczenie zachowawcze sprowadza się do noszenia wyrobów kompresyjnych, czyli ciasnych pończoch. Mogą one zahamować postęp choroby jednak tylko na czas ich stosowania, co samo w sobie jest dla pacjentów bardzo uciążliwe. Jedyną skuteczną metodą leczenia żylaków jest leczenie zabiegowe.